Datganiad i’r Wasg Tachwedd 2024

Oes gennych chi unrhyw gyndeidiau oedd yn gweithio yn niwydiant mwyngloddio metel Ceredigion? Mae Ymddiriedolaeth Ystrad Fflur yn partneru gyda Chyfoeth Naturiol Cymru a’r Awdurdod Glo ar y Rhaglen Mwyngloddiau Metel ac yn cychwyn ar brosiect hanes llafar cyffrous i gasglu atgofion y rhai fu’n gweithio ym mwyngloddiau metel Ceredigion.

Mae Ymddiriedolaeth Ystrad Fflur wrth ei bodd i fod yn gweithio gyda Chyfoeth Naturiol Cymru a’r Awdurdod Glo ar y Rhaglen Mwyngloddiau Metel, a ariennir gan Lywodraeth Cymru. Ei nod yw gwella’r amgylchedd dŵr er budd pobl a bywyd gwyllt trwy sicrhau afonydd glanach. Mae’r Rhaglen wedi nodi dros fil o fwyngloddiau metel segur a llygredig ledled Cymru sy’n effeithio ar ein hafonydd, ac mae’n rhoi gwaith adfer priodol ar waith, megis rheoli dŵr wyneb a gwastraff a/neu gynlluniau trin dŵr mwyngloddiau. Gall y gwaith hwn hefyd arwain at fanteision i iechyd a lles cymunedau lleol, economïau lleol a’r amgylchedd ehangach a threftadaeth ddiwylliannol.

Un o’r mwyngloddiau a aseswyd ac a glustnodwyd ar gyfer gwaith adfer yw mwynglawdd Abbey Consols, i’r gogledd-ddwyrain o Abaty Ystrad Fflur ger Pontrhydfendigaid. Mae’n bosibl bod y mynachod Sistersaidd yn cloddio’r safle hwn yn yr Oesoedd Canol a chafodd ei weithio’n helaeth, er yn ysbeidiol, yn ystod y 19eg ganrif am blwm, arian a sinc. Rhan o rôl Ymddiriedolaeth Ystrad Fflur yn y Rhaglen Mwyngloddiau Metel yw datblygu mwynglawdd Abbey Consols fel rhan o’n cynnig ymgysylltu ac addysgu ymwelwyr, gan ddylunio adnoddau ar gyfer ysgolion, cynnal sgyrsiau, ac arwain teithiau tywys i fyny i’r mwynglawdd ei hun.

Byddwn hefyd yn rhedeg prosiect hanes llafar yn ystod 2025-26, lle’r ydym yn gobeithio casglu hanesion y rhai a fu’n gweithio ym mwyngloddiau metel Ceredigion. Mae’r cyfrifiad, grantiau tir a chofnodion plwyf yn dangos bod pobl yn y sir yn gweithio yn y maes mwyngloddio mor bell yn ôl â’r 17eg ganrif, ac erbyn yr 1880au, Ceredigion oedd y pedwerydd cynhyrchydd plwm mwyaf ym Mhrydain, gan gyflogi cymaint â 10,000 o bobl allan o boblogaeth o tua 70,000.

Roedd y diwydiant mwyngloddio yn rhoi swyddi, mwy o arian a safonau bywyd gwell i bobl lleol. Daeth mwyngloddio hefyd â gweithwyr i mewn o fannau eraill a dechreuodd aneddiadau glowyr-ffermwyr ddod i’r amlwg, gan gartrefu pobl a oedd nid yn unig yn lowyr ond a oedd yn ffermio ymgynhaliol hefyd. Caniataodd tirfeddianwyr i lowyr adeiladu aneddiadau sgwatwyr, fel yr un yn Rhos Gelli Gron, er mwyn cynnal gweithlu diwydiannol lled-fedrus a chronfa o lafurwyr fferm mewn ardal lle mai ffermio a mwyngloddio oedd prif gynheiliaid yr economi.

Caeodd Abbey Consols ym 1913, ac nid yw’r dynion, a’r menywod a’r plant hefyd, a oedd yn gweithio yno, ac mewn mwyngloddiau metel eraill yng Ngheredigion bellach yn byw. Er bod mwyngloddiau eraill yn y sir wedi’u dogfennu a’u hymchwilio’n well, cymharol ychydig a wyddys am y mwynglawdd hwn na’r bobl a weithiai yno. Felly, byddem wrth ein bodd yn siarad â disgynyddion y teuluoedd mwyngloddio-ffermio hyn, yn yr ardal a thu hwnt, i gasglu unrhyw atgofion, straeon, llythyrau, dyddiaduron neu ffotograffau sydd wedi’u trosglwyddo iddynt.

Cysylltwch â ni drwy e-bost ar info@strataflorida.org.uk, neu ffoniwch 01974831760. Gallwch ddarllen mwy am y Rhaglen Mwyngloddiau Metel ar wefan CNC: Metal mine water pollution – Natural Resources Wales Citizen Space – Citizen Space

I ddarganfod mwy am waith Ymddiriedolaeth Ystrad Fflur ewch i’n gwefan: https://www.strataflorida.org.uk/

Ymweliad partneriaid Rhaglen Mwyngloddiau Metel i safle segur mwynglawdd Abbey Consols, gwanwyn 2024